सुकरातले अगाडि भन्छन -” Democracy मा समस्या कहाँनिर छ भने Democracy मा जनतालाई भोटको अधिकार हुन्छ , जब जनताले देश चलाउने ब्यक्ती भोट दिएर चुन्नु पर्ने हुन्छ तब कुन ब्यक्तिले देश चलाउन सक्छ र कुनले सक्दैन भनेर छुट्याउन सक्ने खुबी के सबै मानिसहरुमा हुन्छ ? अवश्य हुँदैन ।
यसर्थ चुनावमा भोट हाल्नु भनेको पनि एक किसिमको Skill हो न कि आफूलाई जे मनमा लाग्छ त्यही चिन्हमा छाप लगाउनु । सहि तरिकाले भोट हाल्न जान्नु पनि एक किसिमको Skill भएकाले यसको बारेमा सिस्टम्याटिक तरिकाले सिक्न जरुरी हुन्छ, पढ्न जरुरी हुन्छ …जसरी डाक्टर बन्न, ईन्जिनियर बन्न हामी पढ्छौ, सिक्छौ ।
त्यसैले त सुकरातका अनुसार सबैलाई भोटको अधिकार दिइनुहुदैन , तीनैलाई मात्र दीइनु पर्छ जसले राम्रोसँग सोच्न र निर्णय गर्न सक्छन , अठार बर्ष कट्यो अनि जो सुकैले भोट हाल्यो, यस्तो हुनु हुँदैन, यस्तो भयो भने गलत ब्यक्ती चुनिने सम्भावना प्रबल हुन्छ ।
भोटरहरु कती मुर्ख हुन्छन भन्ने कुराको भुक्तभोगी सुकरात स्वयम पनि भए । इसा पूर्व ३९९ मा सुकरातलाई एउटा आरोप लाग्यो कि उनले राज्यका युवाहरुलाई भड्काइ रहेका छन बहकाइ रहेका छन ।
यो कुराको फैसला गर्नको लागि ५०० जना एथेन्स बासिहरुलाई बोलाइयो र उनले गल्ति गरेका हुनकी होइनन भनेर भोट गर्न लगाइयो । भोटको नतिजा अनुसार मात्र दुई , तीन भोटले उनले गल्ति गरेको भन्ने पक्ष अगाडि देखियो र त्यही थोरै मतको मार्जिनको आधारमा दोसी ठहर गर्दै उतिबेलाको प्रजातान्त्रिक शासन ब्यबस्था भएको ग्रिसमा सुकरातलाई फाँसी दिइयो ।
यसबाट सुकरात के निस्कर्षमा पुगे भने कुनै बिषयको बारेमा भोट गर्नु छ भने जो सुकैलाई भोट गर्न दिनु हुँदैन , ती ब्यक्तिहरुलाई मात्र भोट् गर्ने अवसर दिनुपर्छ जसले उक्त बिषय बस्तुको बारेमा राम्रो सँग बुझेका छन र जसले राम्रो तरिकाले सोच्न सक्ने सामर्थ्य राख्छन ।
चाख लाग्दो कुरा त के छ भने चुनावमा मतपत्रका सबैभन्दा माथि नाम वा चिन्ह हुनेले त्यसैपनि धेरै मत पाउने संभावना हुने रहेछ । त्यसलाइ candidate name order effect भनिन्छ ।
मान्छेमा निहित cognitive bias का कारण त्यस्तो हुने कुरा अमेरिकाको ओहायो विश्वबिद्यालयमा गरिएको अध्ययनले सिद्ध गरिसकेको छ । उक्त अनुसन्धानले मतपत्रमा पहिला नाम हुने उम्मेदवारले त्यसपछिको उम्मेदवारको भन्दा २.५ प्रतिशत बढि मत पाउने संभावना हुन्छ भन्ने देखायो ।
अब मलाई भनी दिनुहोस् कि हामीले अहिले प्रयोगमा ल्याइराखेको निर्वाचन प्रणालिले सहि नतिजा दियो त ?? यस्तो प्रकृयाको जगमा कसरी सहि जनप्रतिनिधी चुनिन सक्छन ?
निर्वाचन प्रणाली र मतदाताहरुका यी र यस्तै किसिमका अपरिपक्कताले नै उहिलेको ग्रीसमा नराम्रा खालका नेताको उदय भएको र राष्ट्रले बिना सित्ती अनावश्यक युद्दमा होमिनुपरेको कुरा प्लेटोले लेखेको Republic मा पढ्न पाइन्छ र करिब त्यस्तै त्यस्तै नियती अहिले हाम्रै देशले पनि भोगिरहेको छ ।